Penumbral lunar eclipse - penumbral måneformørking 18.-19.10.2013

Fullmånen stod omtrent rett i sør då førmørkinga var på det største. Formørkinga kallast penumbral, og det betyr at månen ikkje var inni heilskuggen til jorda, og sjølv om denne formørkinga var nokså djup er penumbrale formørkingar berre synlege fotografisk. Månen blir berre litt gråare og mørkare på den delen som er djupast inne i halvskuggen. Dette er altså ikkje synleg med berre auga eller ein kikkert fordi månen skin såpass sterkt.  

Som vist på biletet var skuggen i den sør-vestre delen av månen, eller nede til venstre. Sørlege månen er dominert av store kraternedslag og med det store fjellområde. Desse områda er til vanleg nokså lyse å sjå til, medan dei mørke områda på månen er det me kallar ”mare”, eller ”hav”, men ”hava” er eigentleg store sletter som ein gong vart fylte av lava etter enorme asteroidenedslag. Dette skriv seg frå starten av vårt solsystem då det var mange små og store asteroidar og kometar som enno sveiv over alt i solsystemet.

Månen vender alltid same sida mot jorda (bunden rotasjon), men han gyngar litt i banen sin, slik at me av og til ser ør litt meir av vestsida, og av og til bitte litt meir av austsida av månen. Denne gongen ser me litt meir av austre månekant , aust for mare Crisium, som er ei einsleg, nesten rund og stor måneslette i aust, altså høgre måneside. Dette heiter librasjon.

Heile formørkinga var denne gongen synleg i Afrika, Europa, på Grønland og austre delar av Nord-og Sør-Amerika. Månen sin bane går i ein periode dei kallar Saros syklus på 18 år og 11 dagar. Forrige tilsvarande formørking (som høyrer til saros-serie 117) var altså 8. oktober 1995, men denne var ikkje så godt synleg for oss.

Det er ofte ei påfylgjande solformørking etter ei måneformørking, og denne gongen ved nymåne 3. november. Dei som oppheld seg i syden (sør for Biscayabukta-Korsika-Roma-Montenegro-Sofia) denne dagen vil sjå at månen tek ein bit av sola, og sett frå ei tynn stripe utanfor den vest-afrikanske kysten er sola totalt formørka ei kort stund. Denne formørkinga startar ringforma, er total og så ringforma att alt etter observasjonspunkt.

Kjelder:
Fifty year canon of lunar eclipses, Fred Espenak, Fifty year canon of solar eclipses, F.E.
Astronomi, 5-okt 2013
Atlas of the Moon, Antonin Rükl